4. สมิทฺธิสุตฺตวณฺณนา

[14] จตุตฺเถ สมิทฺธีติ อตฺตภาวสมิทฺธตาย เอวํลทฺธนาโม เถรสฺส สทฺธิวิหาริกตฺเถโรฯ กิมารมฺมณาติ กิํปจฺจยาฯ สงฺกปฺปวิตกฺกาติ สงฺกปฺปภูตา วิตกฺกาฯ นามรูปารมฺมณาติ นามรูปปจฺจยาฯ อิมินา จตฺตาโร อรูปกฺขนฺธา ภูตุปาทายรูปญฺจ วิตกฺกานํ ปจฺจโยติ ทสฺเสติฯ กฺว นานตฺตํ คจฺฉนฺตีติ กสฺมิํ ฐาเน นานาสภาวตํ เวมตฺตํ คจฺฉนฺติฯ ธาตุสูติ รูปธาตุอาทีสุฯ อญฺโญเยว หิ รูปวิตกฺโก, อญฺเญ สทฺทวิตกฺกาทโยติฯ ผสฺสสมุทยาติ สมฺปยุตฺตผสฺสปจฺจยาฯ เวทนาสโมสรณาติ ติสฺโส เวทนา สโมสรณาฯ เอตฺตเกน กุสลากุสลมิสฺสกา กถิตาฯ สมาธิปฺปมุขาติอาทโย ปน อปจยปกฺขิกาติ เวทิตพฺพาฯ ตตฺถ ปุพฺพงฺคมฏฺเฐน เชฏฺฐกฏฺเฐน วา สมาธิ ปมุขํ เอเตสนฺติ สมาธิปฺปมุขาฯ เชฏฺฐกการณฏฺเฐน สติ อธิปเตยฺยา เอเตสนฺติ สตาธิปเตยฺยาฯ มคฺคปญฺญา อุตฺตรา เอเตสนฺติ ปญฺญุตฺตราฯ ผลวิมุตฺติํ ปตฺวา สารปฺปตฺตา โหนฺตีติ วิมุตฺติสาราฯ อารมฺมณวเสน อมตํ นิพฺพานํ โอคาหิตฺวา ตตฺถ ปติฏฺฐิตาติ อมโตคธาฯ เตน จ มา มญฺญีติ เตน วิสฺสชฺชเนน ‘‘อหํ อคฺคสาวเกน ปุจฺฉิเต ปญฺเห วิสฺสชฺเชสิ’’นฺติ มา มานํ วา ทปฺปํ วา อกาสิฯ

5-6. คณฺฑสุตฺตาทิวณฺณนา

[15-16] ปญฺจเม ตีณิ จตฺตาริ วสฺสานิ วสฺสคณา, อเนเก วสฺสคณา อุปฺปนฺนา อสฺสาติ อเนกวสฺสคณิโกฯ ตสฺสสฺสูติ ตสฺส ภเวยฺยุํฯ อเภทนมุขานีติ น เกนจิ ภินฺทิตฺวา กตานิ, เกวลํ กมฺมสมุฏฺฐิตาเนว วณมุขานิฯ เชคุจฺฉิยํเยวาติ ชิคุจฺฉิตพฺพเมว ปฏิกูลเมวฯ จาตุมหาภูติกสฺสาติ จตุมหาภูตมยสฺสฯ โอทนกุมฺมาสูปจยสฺสาติ โอทเนน เจว กุมฺมาเสน จ อุปจิตสฺส วฑฺฒิตสฺสฯ อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺสาติ หุตฺวา อภาวฏฺเฐน อนิจฺจธมฺมสฺส, ทุคฺคนฺธวิฆาตตฺถาย ตนุวิเลปเนน อุจฺฉาทนธมฺมสฺส, องฺคปจฺจงฺคาพาธวิโนทนตฺถาย ขุทฺทกสมฺพาหเนน ปริมทฺทนธมฺมสฺส, ทหรกาเล วา อูรูสุ สยาเปตฺวา คพฺภวาเสน ทุสฺสณฺฐิตานํ เตสํ เตสํ องฺคปจฺจงฺคานํ สณฺฐานสมฺปาทนตฺถํ อญฺฉนปีฬนาทิวเสน ปริมทฺทนธมฺมสฺส, เอวํ ปริหริตสฺสาปิ จ เภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺส, ภิชฺชนวิกิรณสภาวสฺเสวาติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ อนิจฺจปเทน เจว เภทนวิทฺธํสนปเทหิ จสฺส อตฺถงฺคโม กถิโต, เสเสหิ สมุทโยฯ นิพฺพินฺทถาติ อุกฺกณฺฐถ ปชหถ อิมํ กายนฺติ ทสฺเสติฯ เอวมิมสฺมิํ สุตฺเต พลววิปสฺสนา กถิตาฯ ฉฏฺฐํ วุตฺตนยเมวฯ สญฺญาสีเสน ปเนตฺถ ญาณเมว กถิตํฯ

7-8. กุลสุตฺตาทิวณฺณนา

[17-18] สตฺตเม น มนาเปน ปจฺจุฏฺเฐนฺตีติ มนวฑฺฒเนน มนํ อลฺลียนากาเรน อาสนา วุฏฺฐาย ปจฺจุคฺคมนํ น กโรนฺติฯ น มนาเปน อภิวาเทนฺตีติ น ปญฺจปติฏฺฐิเตน วนฺทนฺติฯ อสกฺกจฺจํ เทนฺตีติ อจิตฺตีกาเรน เทนฺติฯ โน สกฺกจฺจนฺติ สหตฺถา น เทนฺติฯ น อุปนิสีทนฺติ ธมฺมสวนายาติ ‘‘ธมฺมํ สุณิสฺสามา’’ติ น สมีเป นิสีทนฺติฯ น สุสฺสูสนฺตีติ ฆฏปิฏฺเฐ อาสิตฺตอุทกํ วิย วิวฏฺเฏตฺวา คจฺฉติฯ อฏฺฐเม เวเนยฺยชฺฌาสยวเสน เมตฺตาภาวนํ ปกฺขิปิตฺวา นวงฺคสมนฺนาคโตติ วุตฺตํฯ

9. เทวตาสุตฺตวณฺณนา

[19] นวเม วิปฺปฏิสารินิโยติ วิปฺปฏิสาริตํ มงฺกุภาวํ อาปชฺชิมฺหฯ หีนํ กายนฺติ อุปริเทวโลกํ อุปาทาย เหฏฺฐิโม หีโนติ วุจฺจติฯ โน จ โข ยถาสตฺติ ยถาพลํ สํวิภชิมฺหาติ อตฺตโน สตฺติยา จ พลสฺส จ อนุรูเปน สีลวนฺตานํ สํวิภาคํ กตฺวา น ภุญฺชิมฺหาฯ

10. เวลามสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม อปิ นุ เต, คหปติ, กุเล ทานํ ทียตีติ นยิทํ ภควา ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ สนฺธาย ปุจฺฉติฯ เสฏฺฐิสฺส หิ ฆเร ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิจฺจํ ปณีตทานํ ทียติ, น ตํ สตฺถา น ชานาติฯ โลกิยมหาชนสฺส ปน ทิยฺยมานทานํ อตฺถิ, ตํ ลูขํ โหติ, เสฏฺฐิสฺส จิตฺตํ น ปีเณติฯ ตํ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติฯ กณาชกนฺติ สกุณฺฑกภตฺตํ, สกุณฺฑเกหิปิ กณิกตณฺฑุเลเหว ปกฺกํฯ พิฬงฺคทุติยนฺติ กญฺชิยทุติยํฯ อสกฺกจฺจํ เทตีติ อสกฺกริตฺวา เทติฯ อจิตฺตีกตฺวาติ อจิตฺตีกาเรน ทกฺขิเณยฺย อคารเวน เทติฯ อสหตฺถา เทตีติ สหตฺเถน อทตฺวา ปรหตฺเถน เทติ, อาณตฺติมตฺตเมว กโรตีติ อตฺโถฯ อปวิทฺธํ เทตีติ น นิรนฺตรํ เทติ, สํวจฺฉริกํ โสณฺฑพลิ วิย โหติฯ อนาคมนทิฏฺฐิโก เทตีติ น กมฺมญฺจ ผลญฺจ สทฺทหิตฺวา เทติฯ

ยตฺถ ยตฺถาติ ตีสุ กุลสมฺปทาสุ ยสฺมิํ ยสฺมิํ กุเลฯ น อุฬาราย ภตฺตโภคายาติอาทีสุ นานคฺครสสุคนฺธสาลิโภชเน อุปนีเต จิตฺตํ น นมติ, ‘‘หรเถตํ โรควฑฺฒน’’นฺติ วตฺวา เยน วา เตน วา ฑาเกน สทฺธิํ สกุณฺฑกภตฺตํ อมตํ วิย สมฺปิยายมาโน ภุญฺชติฯ กาสิกาทีสุ วรวตฺเถสุ อุปนีเตสุ ‘‘หรเถตานิ นิวาเสนฺตสฺส ปฏิจฺฉาเทตุมฺปิ น สกฺโกนฺติ, คตฺเตสุปิ น สณฺฐหนฺตี’’ติ วตฺวา นาฬิเกรสาฏกมูลตจสทิสานิ ปน ถูลวตฺถานิ ‘‘อิมานิ นิวาเสนฺโต นิวตฺถภาวมฺปิ ชานาติ, ปฏิจฺฉาเทตพฺพมฺปิ ปฏิจฺฉาเทนฺตี’’ติ สมฺปิยายมาโน นิวาเสติฯ หตฺถิยานอสฺสยานรถยานสุวณฺณสิวิกาทีสุ อุปนีเตสุ ‘‘หรเถตานิ จลาจลานิ, น สกฺกา เอตฺถ นิสีทิตุ’’นฺติ วตฺวา ชชฺชรรถเก อุปนีเต ‘‘อยํ นิจฺจโล, เอตฺถ สุขํ นิสีทิตุ’’นฺติ ตํ สาทิยติฯ